La Valle del Lys, percorsa dal torrente omonimo che nasce dai ghiacciai del Monte Rosa, ha un andamento regolare ma stretto fino a Lillianes, allargandosi poi nella parte alta. Risulta chiusa dal ghiacciaio del Lys con la punta Lyskamm (4.481).
Il paese di Issime, a 960 metri s.l.m., ha posizione in una conca dove la Valle si allarga, e copre una superficie di 76,51 kmq.
L’abitato è formato da agglomerati sparsi, tra cui il capoluogo (duarf); essi poggiano su un cono alluvionale formato in epoca antichissima dalla frana di una parete del Vallone di San Grato.
Il versante Est della valle è molto aspro. E’ tagliato dal Vallone di Tourrison bagnato dal torrente omonimo e cosparso di baite e casolari per il pascolo estivo. Il versante divide la Valle dal Piemonte (Val Sesia e valli del Biellese). La toponomastica è di origine franco-provenzale.
Il versante Ovest ha una vegetazione ricca, con boschi di conifere e verdi pascoli.
La toponomastica è di origine walser: qui i Walser si insediarono sin dall’inizio. Si aprono nel versante: il Vallone di San Grato, con il torrente Walbona, noto anche come Rickurtbach, e il Vallone di Bourinnes, con il torrente Stolenbach. Questo versante è dominato da una imponente catena con cime notevoli: il Wéiss Wéib (2.517 m.); il Mont Nery (o Nerischthuare 3.057 m.); la Becca Torché (3.016 m.); il Monte Crabun (2.710 m.).
Traduzione in lingua minoritaria Töitschu a cura dello Sportello Linguistico di Issime
Z’lann
La Valle del Lys, woa lauft dan bach das weerd im glétscher van Monte Rosa un das git da noame dar valludu, ischt anki unz zan Élljunu, un artut dŝchich hüejur. D’valludu lljiéivrut ouf im glétscher del Lys woa ischt da spitz Lyskamm (4.481 m).
Z’lann van Éischeme, hüejs 960 m, ischt in an gumbu woa d’valludu tut dŝchi artun, un 67, 51 kmq ischt dŝchéis mess.
D’kantunhi sén zatti as söiri phieri um z’Duarf; z’lann ischt gmachuts uber an oalt oalt bloatru das ischt gcheen ingier van in Sen Kroasch gumbu.
D’schirku halbu het lljütschil bauma un büschunh. Ischt teilti van di Türrudŝchun gumbu woa lauft dan Türrudŝchunbach, héi sén ketschi un goavini vür goan z’alpu da summer. Diŝch halbu moarhut mit il Piemonte (Val Sesia un d’vallidi van il Bieleis). D’noami van d’üerter sén weltschu.
D’rechtu halbu het vill bauma, vill tannuwoalda un grün jatza.
D’noami van d’üerter cheen van il walser: héi d’walserlljöit sén génh gsinh sit das séntsch arrivurut héi. Von diŝch séitu sén: Sen Kroasch gumbu un da Walkhunbach, d’Burrunun gumbu un da Stolunbach. Sén vill hüej spitza z’uabruscht diŝch zwian gumbi: z’Wéiss Wéib (2.517 m); z’Nerischthuare (3.057 m); la Becca Torché (3.016 m); z’Vluhuare, z’Siahuare un il monte Crabun (2.710 m).
Traduzione in lingua francese, inglese e tedesco a cura della classe 4° del Liceo linguistico “Binel – Viglino” di Verrès – Anno scolastico 2009/2010
Le Pays
La Vallée du Lys, parcourue par le Torrent homonyme qui nait des glaciers du Mont Rose, a un cours régulier mais étroit jusqu’à Lillianes, s’élargissant ensuitedans la partie haute. Elle se termine avec le glacier du Lys auquel appartient le sommet Lyskamm(4.481).
Le pays d’Issime, 960 s.n.m, se trouve dans un bassin où la Vallée s’élargit, et occupe une surface de 76,51 km2.
L’habitat est formé par des agglomérés épars, dont fait partie le chef-lieu (duarf) ; ils s’appuient sur un cône alluvial formé à une époque très ancienne par l’ éboulement d’une paroi du Vallon de Saint-Grat.
Le versant Est de la vallée est très raide. Il est divisé par le Vallon de Tourrison, baigné par le torrent homonyme et recouvert de nombreux chalets et maisons rurales pour le pâturage d’été. Le versant divise la vallée du Piémont ( Val Sesia e valle del Biellese). La toponymie est d’origine franco-provençale. Le versant Ouest a une riche végétation, avec des bois de conifères et de verts pâturages. La toponymie a une origine Walser ; ici les populations Walser s’établirent depuis le début. Dans le versant s’ouvrent le Vallon de Saint-Grat avec le torrent Walbona, connu également sous le nom de Rickurtbach et le vallon de Bournnes avec le torrent Stolenbach. Ce versant est dominé par une importante chaine avec des sommets considérables : le Weiss Weib (2517 m) ; le Mont Nery (ou Nerischthuare 3057) ; la becca Torché (3016 m) ; le mont Crabun (2517 m).
The Village
The Lys Valley, through which flows the Lys river springing from the Monte Rosa glacier, is regular and narrow as far as Lillianes but widens in its upper part. It ends with the Lys glacier and the Lyskamm peak (4.481). The village of Issime, 960m a.s.l., is situated in a basin where the Valley wides, and it occupies a surface of 76,51 kmq. The inhabitants live in scattered villages among which is the chief town; they are built on an alluvial cone formed in a very old epoch by a landslide from the face of San Grato’s deepValley.
The East side of the Valley is very dry. On this side the Tourrison Valley belongs to the homonymous river and there are huts and cottages for the summer pastures.This side separates the Valley from Piedmont ( Val Sesia and Biella valleys). The toponymy has Franco-Provenzal origin.
The west side has rich vegetation, with coniferous woods and green pastures. The toponymy has Walser origin: the Walsers settled here.
On this side we can find the Valley of San Grato with the river Walbona, also called Rickurtbach, and Bourinnes Valley, with the river Stolenbach. This side is also overlooked by an imposing mountain chain with remarkables peaks: Wéiss Wéib (2.517 m.); Mont Nery (o Nerischthuare 3.057 m.); Becca Torché (3.016 m.); Mont Crabun (2.710 m.).
Das Dorf
Das Lystal wird von dem gleichnamigen Sturzbach durchlaufen. Dieser Bach wird von den Gletschern des Monte Rosa gespeist. Das Tal hat eine regelmäβige aber bis Lillianes schmale Morphologie, und es wird im hohen Teil breit.
Am oberen Talende erreicht man den Lysgletscher mit dem Lyskammgipfel (4.481 m).
Das Dorf Issime (960 m über dem Meeresspiegel) liegt in einer Mulde, in der sich das Tal ausbreitet. Es bedeckt eine Fläche von 76,51 Quadratkilometer.
Das Dorf besteht aus verstreuten Weilern, unter denen auch der Hauptort Duarf ist. Sie liegen auf einem Alluvialkegel, der in der antiken Periode von dem Erdrutsch einer Wand des engen San Gratos Tales geformt wurde.
Der Osthang des Tals ist sehr steil. Er ist vom engen Tourrison Tal durchgeschnitten und vom gleichnamigen Bach durchflossen. In diesem Hang gibt es viele Hütten und Landhäuser für die Sommerweiden. Der Hang teilt das Tal von Piemonte (das Sesiatal und das Biellesetal). Die Ortsnamen haben franko-provenzalische Herkunft.
Der Westhang hat eine reiche Vegetation mit Nadelwäldern und mit grünen Weiden. Die Ortsnamen haben Walser Herkunft. Hier ließ sich die Walser Bevölkerung vom Anfang an nieder.
In dem Hang öffnen sich das enge San Gratos Tal mit dem Walbonabach (auch als Rickurtbach genannt) und das enge Bourinnes Tal mit dem Stolenbach.
Dieser Hang wird von einer großartigen Bergkette mit beträchtlichen Gipfeln beherrscht: Wéiss Wéib (2.517 m.); Mont Nery (o Nerischthuare 3.057 m.); Torché Gipfel (3.016 m.); Mont Crabun (2.710 m.).